ကိုယ့်စိတ် ကိုယ်စစ်

 “ကိုယ့်စိတ် ကိုယ်စစ်”

ခင်ပွန်းကြီး ၁၀ ပါး ကန်တော့၊ ပဌာန်းတွေ ရွတ်၊ အဓိဌာန်ပေါင်းစုံ ဝင်နေပေမဲ့ စိတ်တွေကကျ ဘာမှ ထူးမလာဘူး ဆိုတာ ဗုဒ္ဓအဆုံးအမကို တကယ်နှလုံးမသွင်းဘဲ ရယူလိုမှုတွေ၊ အကြောက်တရားတွေကြောင့် ရွတ်ဖတ်နေကြတာမို့လို့ပါ။

တကယ်တမ်း တရားရှိမရှိ ဆိုတာကို တိုင်းတာနိုင်တဲ့ ပေတံ ၂ ချောင်း ရှိပါတယ်။

၁။ ဘဝမှာ အဆင်မပြေမှုတွေ၊ မျှော်လင့်မထားတဲ့ အဆိုးတရားတွေ ကြုံရတဲ့အခါ ဘယ်လိုဖြတ်ကျော်သလဲ ဆိုတာရယ်၊

၂။ တစ်နေ့ တစ်နေ့ ကိုယ့်စိတ်မှာ ဘယ်လောက် အညစ်အကြေးတွေ နည်းနည်းလာသလဲ ဆိုတာရယ်နဲ့ တိုင်းလို့ ရတယ်။

ပထမပေတံ

ဘဝနဲ့ချီတဲ့ ကိစ္စတွေမှ မဟုတ်ဘူး၊ နေ့စဉ်နေ့တိုင်းမှာ အဆင်မပြေမှုတွေ၊ ပြဿနာတွေ ဆိုတာ ကြုံရတတ်ပါတယ်။ လုပ်တိုင်းဖြစ်နေ၊ အောင်မြင်နေရင် မသိသာပါဘူး။ ဘယ်သူမဆိုလည်း သဘောကောင်းနေနိုင်ပါတယ်။ အဲ့လိုမဟုတ်ဘူး ဆိုတဲ့အခါကျမှ ကိုယ့်စိတ်ကို စာမေးပွဲ စစစ်တာပါ။

ဒီအတွက် ဘာလိုအပ်သလဲဆိုရင် -

ယောနိသော မနသိကာရ (မှန်ကန်စွာ နှလုံးသွင်းခြင်း)

ကားပျက်သွားတယ် ဆိုပါတော့။ ဘာမှမသိတဲ့ သက်မဲ့ကားကို ဆဲဆိုမနေနဲ့တော့။ ဟုတ်ပြီ ကားတော့ ပျက်သွားပြီ ငါ ဘယ်လိုဆက်သွားမလဲ ဆိုတာပဲ စဉ်းစားတာသည် Positive thinking ဖြစ်ပါတယ်။

နေမကောင်း ဖြစ်တယ်။ ဖြစ်ရကောင်းလား ဆိုပြီး အပြစ်တင်ကြတယ်။ စဉ်းစားကြည့်၊ ပြင်ပက ခြေ၊ လက်၊ ခေါင်း လှုပ်ရှားမှုတွေကလွဲလို့ ကျန်တာ ကိုယ်ထိန်းချုပ်လို့ ရတာ ဘာရှိလဲ။ အသက်ရှူတာကစလို့ နှလုံး၊ အသည်း၊ ကျောက်ကပ်၊ အစာအိမ်၊ အူ ဘာတစ်ခုမှ ကိုယ့်အသိစိတ်ရဲ့ ထိန်းချုပ်မှုအောက်မှာ ရှိမနေဘူး။ သူ့သဘောသူ ဆောင်နေတာပဲ။ အဲ့လို နှလုံးသွင်းလိုက်ရင် ကိုယ့်ခန္ဓာကိုယ်အပေါ် အပြစ်တင်တဲ့စိတ်တွေ နည်းသွားလိမ့်မယ်။

မေတ္တာ

မိဘတိုင်းကတော့ သားသမီးကို ချစ်ကြတယ် ဆိုပေမဲ့ ကိုယ့်သား၊ ကိုယ့်သမီး စာမေးပွဲကျတယ်ထား။ အဲ့အချိန်မှာ ဒေါသတော့ ထွက်ကြတာပဲ။ ထွက်တော့ ပြောတာ၊ ဆိုတာက ဒေါသသံ ပါလာရော။ ဆူမိ၊ အော်မိရော။ အဲ့အချိန် မေတ္တာတရားကို ရှေ့ထားလိုက်ရင် သားသမီးကို ဒီကျရှုံးမှုကနေ ဘယ်လို ပြန်ထူမတ်နိုင်မလဲ ဆိုတဲ့ဘက်ကနေ ပြောပေးနိုင်သွားလိမ့်မယ်။

ဥပေက္ခာ

အကောင်းဆုံး လုပ်ပါလျက်နဲ့ အဆင်မပြေတဲ့အခါ၊ မအောင်မြင်တဲ့အခါ ဥပေက္ခာတရား လိုအပ်လာတယ်။ မဟုတ်ရင် စိတ်ပူလောင်နေရတတ်တယ်။ လူတစ်ယောက်ကို ကူညီတယ်ဆိုလည်း မေတ္တာတရားတင် လိုအပ်တာ မဟုတ်ဘူး။ ဥပေက္ခာလေးနဲ့ ထိန်းပေးရတယ်။ မဟုတ်ရင် သူက ကျေးဇူးမသိတတ်တာမျိုး၊ ဒါမှမဟုတ် ကိုယ်ကူညီလိုက်တာက အရာမထင် ဖြစ်သွားတာမျိုးဆို ဒေါသဖြစ်ရင်ဖြစ်၊ သောကဖြစ်ရင်ဖြစ် ဖြစ်နေတတ်တယ်။

ဒုတိယပေတံ

စိတ်မှာ အညစ်အကြေးတွေ တတ်နိုင်သမျှ နည်းလာဖို့အတွက်တော့ ဟေတု ပစ္စည်းနဲ့ အာရမ္မဏ ပစ္စည်းလောက် သိရင် မဆိုးဘူး။

ဟေတုပစ္စည်းရဲ့ အဓိပ္ပါယ်က လောဘ၊ ဒေါသ၊ မောဟ၊ အလောဘ၊ အဒေါသ၊ အမောဟ ဆိုတဲ့ စိတ် ၆ မျိုးက ကျွန်တော်တို့ကို မောင်းနှင်နေတယ်။ လောဘ တက်နေချိန် တစ်မျိုး၊ သူ့ရဲ့ ဆန့်ကျင်ဘက် အလောဘ ဝင်နေချိန် တစ်မျိုး၊ ဒေါသထွက်နေရင် တစ်မျိုး၊ အဒေါသ (မေတ္တာ) ဝင်နေချိန် တစ်မျိုး၊ မောဟ ဖြစ်နေရင် တစ်မျိုး၊ အမောဟ ဖြစ်နေရင် တစ်မျိုး၊ လူတစ်ယောက်တည်းမှာကိုပဲ ဗားရှင်း ၆ မျိုး ရှိတယ်။ ဒါတွေက အမြစ် ၆ ခုနဲ့လည်း တူတယ်။ ဒါတွေ ရှိနေသရွေ့ အရွက်တွေ၊ အပင်တွေ ပေါက်နေမှာပဲ။

ဒါကြောင့် တရားဟောနေတဲ့ ဆရာတော်တွေကအစ တစ်ခါတလေ စိတ်အခန့်မသင့်လို့ ဒေါသထွက်တာ ရှိကောင်းရှိနိုင်တယ်။ ဒါကို ဘုန်းကြီးဖြစ်ပြီး ဒေါသထွက်ရလား ပြောလို့ မရဘူး။ အဲ့အချိန်မှာ ဒေါသ ဆိုတဲ့ ရေသောက်မြစ်က အလုပ်ထလုပ်တာ။ အဒေါသ ပြန်ဝင်လာရင် သူ စိတ်ပြေသွားမယ်။

ဒီတော့ ကိုယ့်အလုပ်က ဘာလဲဆိုရင် ကိုယ့်စိတ်မှာ တတ်နိုင်သမျှ လောဘ၊ ဒေါသ၊ မောဟတွေ နည်းပြီး အလောဘ၊ အဒေါသ၊ အမောဟတွေ များများဖြစ်နေအောင် လုပ်ဖို့ပဲ။

ဒါဖြင့် ဘယ်လိုလုပ်မလဲဆို အာရမ္မဏ ပစ္စည်း ကို သိဖို့ လိုလာတယ်။ စိတ်ဆိုတာ အာရုံပေါ် မူတည်ပြီးမှ ဖြစ်တာ။ ဒါကြောင့် ကောင်းတဲ့စိတ်တွေ ဖြစ်ချင်တယ်ဆို ကောင်းတဲ့အာရုံတွေနဲ့ များများထိတွေ့အောင် လုပ်။

အပြာကားတွေ၊ အဖော်အချွတ်ဓါတ်ပုံတွေ ကြည့်နေတဲ့အချိန်တော့ ဘယ်သူမဆို တပ်မက်တဲ့စိတ်ပဲ ဖြစ်မှာပဲ။ ဒါကြောင့် အဲ့လိုစိတ်တွေ မဖြစ်ချင်ဘူးဆို အဲဒါတွေ မကြည့်နဲ့။

သီချင်းနားထောင်တဲ့အချိန် အလွမ်းအဆွေး ခံစားချက်တွေ ပေါ်မှာပဲ။ တရားနာလိုက်ရင်ကျ မတည်မြဲခြင်းတွေ၊ အစိုးမရခြင်း၊ ဆင်းရဲခြင်းတွေ ဒါတွေ ပြန်သဘောပေါက်လာပြီး အမောဟ ဝင်လာရော။

မျက်စိလေးမှိတ်၊ ဝင်လေထွက်လေလေး မှတ်နေလိုက်ရင် စိတ်က အေးချမ်းသွားပြီးတော့ အတွေးက အတိတ်ဖြစ်ဖြစ်၊ အနာဂတ်ဖြစ်ဖြစ် ရောက်သွားလိုက်တာနဲ့ စိတ်တွေ ရှုပ်ထွေးလာရော။

အဲ့တော့ တစ်နေ့ တစ်နေ့ ကိုယ်ကြုံတွေ့ရတဲ့ အဆင်း၊ အသံ၊ အနံ့၊ အရသာ၊ အထိအတွေ့၊ တွေးစရာ ဆိုတဲ့ အာရုံ ၆ ပါးကို သတိထားဖို့ လိုမယ်။ ကိုယ့်ကို စိတ်ရှုပ်စေတဲ့ ပို့စ်တွေဆို ကျော်လိုက်ပေါ့။ Unfriend/ Block လုပ်လိုက်ပေါ့။ ဒါမှမဟုတ် ဖေ့စ်ဘွတ်ကို မသုံးတော့ဘဲ ခဏဖြစ်ဖြစ် နားလိုက်ပေါ့။ ကိုယ့်ကို စိတ်အနှောင့်အယှက် ဖြစ်စေမဲ့ စကားတွေချည်း လာပြောလေ့ရှိသူဆို ခပ်ခွာခွာ နေလိုက်ပေါ့။ သူ့ဖုန်းဆို မကိုင်နဲ့ပေါ့။ အဲဒီအစား ကောင်းတဲ့ အာရုံတွေနဲ့ အစားထိုးလိုက်မယ်ဆို စိတ်တွေကလည်း ကောင်းလာလိမ့်မယ်။

နောက်ဆုံးတစ်ခုကတော့ သတိ (Mindfulness) ပါ။ ပြင်ပအာရုံတွေ ဆိုတာ တတ်နိုင်သလောက်ပဲ ရှောင်လို့ ရမယ်။ ၁၀၀ % တော့ မဖြစ်နိုင်ဘူး။ စိတ်ညစ်ညူးစရာ မြင်ရ၊ ကြားရမှာတွေ ရှိမှာပဲ။ ဘာမှမမြင်ရ၊ မကြားရတောင် ကိုယ်တစ်ယောက်တည်း နေနေရင်းကို အတွေးတွေက အတိတ်ကို ရောက်လိုက်၊ အနာဂတ်ကို ရောက်လိုက် ဖြစ်နေလည်း အဆင်ပြေမှာ မဟုတ်ဘူး။ ဒီအတွက် ကိုယ့်မှာ ဖြစ်သမျှ စိတ်တွေကို သိနေခြင်း ဆိုတဲ့ Mindfulness က အရေးကြီးလာတယ်။ ဒီအတွက် တရားထိုင်ခြင်းကိုလည်း တစ်နေ့ ၁၀ မိနစ်လောက်ဖြစ်ဖြစ် မှန်မှန်လေး လုပ်သွားသင့်တယ်။

ချုပ်ပြောရရင်တော့ အသိနဲ့ အလေ့အကျင့်ပါ။ စိတ်နဲ့ ပတ်သက်လို့ ဘာတွေ နှလုံးသွင်းသင့်တယ်၊ ဥပေက္ခာဆိုတာ ဘာလဲ၊ ယောနိသော မနသိကာရ ဆိုတာ ဘာလဲ သိရမယ်။ လေ့လာရမယ်။ တရားနာတာ၊ စာဖတ်တာဖြစ်ဖြစ် လုပ်ရမယ်။ ပြီးတော့ ကိုယ်တိုင်လည်း ကြိုးစားလေ့ကျင့်ရမယ်။ မသိဘဲလည်း လေ့ကျင့်လို့ မရသလို၊ သိပြီး မလေ့ကျင့်လည်း ဘာမှထူးမှာ မဟုတ်ဘူး။

သိဖို့ဖြစ်ဖြစ်၊ လေ့ကျင့်ဖို့ဖြစ်ဖြစ် ဘာလိုအပ်သလဲဆိုရင်တော့ ကြိုးစားအားထုတ်မှု ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့်လည်း သမ္မာဝါယမ ဆိုတဲ့ မှန်သော အားစိုက်ထုတ်မှု (Right effort) ဟာ ဗုဒ္ဓအဆုံးအမတွေထဲက အရေးကြီးဆုံးလို့ ပြောလို့ရတဲ့ မဂ္ဂင် ၈ ပါးထဲမှာ တစ်ပါးအပါအဝင် ဖြစ်နေတာ ဖြစ်ပါတယ်။ အသိရော၊ သတိအတွက်ပါ ကိုယ်တိုင်ကြိုးစားမှ ရမှာမို့လို့ပါ။

ဒေါက်တာ ဖြိုးသီဟ

၁၆.၂.၂၀၂၂